De eerste prehistorische nederzettingen van de Mayabeschaving dateren van enkele honderden tot enkele duizenden jaren voor Christus. Om een juist overzicht te krijgen, wordt de prekoloniale Mayageschiedenis opgedeeld in drie periodes: de preklassieke periode (1800 v. C. – 250 n. C.), de klassieke periode (250 n. C. – 900 n. C.) en de postklassieke periode (900 n. C. – 1519 n. C. ). Elke periode wordt opnieuw onderverdeeld in vroeg, midden en laat.
Vanaf 1519 start de koloniale periode en na de onafhankelijkheid van Mexico in 1810 spreken we van de postkoloniale periode.
Het begin
Gedurende de laatste ijstijd, ca. 10.000 v.C., hebben de voorouders van de Maya’s zich gevestigd op het Amerikaanse continent. Deze jagers-verzamelaarsmaatschappij verspreidt zich over de drie gebieden waarin het Maya-gebied op grond van geologisch en klimatologische omstandigheden wordt ingedeeld: een noordelijk, een centraal en een zuidelijk gebied. Het zuidelijk gebied wordt eveneens vaak vernoemd als de Mayahooglanden, het centraal gebied als de zuidelijke Mayalaaglanden en als laatste het noordelijk gebied als de noordelijke Mayalaaglanden.
De Moederbeschaving: de Olmeken
In de periode van circa 1400 v. C. tot circa 400 v. C. bloeit de proto-Meso-Amerikaanse beschaving, de Olmeken, op in het zuidelijke gebied van de Golf van Mexico. De Olmeken hebben de Maya’s sterk beïnvloed op allerlei vlakken, zoals jaden gezichtsmaskers, bouw van kunstmatige bergen (invloed op latere Mayapiramiden of Mayatempels), kalender, mythologie, sjamanistische religie en een priesterhiërarchie. Zij zijn eveneens het eerste Meso-Amerikaanse volk dat een schrijfsysteem hanteert.
Figuur 1: Kaart van Tolteekse-, Olmeekse en het Mayarijk.
Preklassieke periode (ca. 1800 v. C. – 250 n. C.)
Vroeg (ca. 1800 v. C. – 900 v. C.)
De preklassieke periode is de tijd waarin de Mayacultuur langzaam tot ontwikkeling komt. Tijdens de vroeg-preklassieke periode ontstaan de eerste dorpsgemeenschappen.
Midden (ca. 900 v. C. – 300 v. C.)
Ergens in het tweede millennium v. C. neemt de sedentarisatie plaats. De mensen verkiezen om zich te vestigen aan de kust of dicht bij een rivier, met andere woorden op plaatsen waar voldoende voedsel aanwezig is. Ze leven van de landbouw, jacht en visvangst. Landbouw levert onder andere graan, bonen en pepers op. Bovendien zorgen ze voor een miniem aantal dieren. Op deze manier ontwikkelen zich de eerste boerendorpen die later uitgroeien tot steden met tempels, paleizen en piramides.
De eerste nederzettingen situeren zich vooral in het noordelijk en midden Mayagebied. Tot deze plaatsen behoren El Mirador en Nakbé in het noorden van het gebied El Petén in het hedendaagse Guatemala en Tikal, dat later tot één van de grootste en belangrijkste stedelijke gebieden zal behoren.
Laat (ca. 300 v. C. – 250 n. C.)
In de laat-klassieke periode, wanneer de handel enorm toeneemt, vormt Cerros, gelegen aan de kust in Noord-Belize, een belangrijk handelscentrum. Het handelscentrum bestaat uit verschillende pleinen, tempels, twee balspelterreinen8 en een kanalensysteem, zoals te zien op onderstaande afbeelding.
Figuur 2: Plattegrond Cerros.
Klassieke periode (250 n. C. – 900 n. C.)
De eerste grote bloeiperiode van de Mayabeschaving situeert zich in de klassieke periode. In het Maya rijk bloeit de cultuur helemaal open. De landbouwproductie bereikt een hoogtepunt en breidt zich uit. Nederzettingen groeien uit tot volwaardige steden of dorpen en blijven gedurende honderden jaren bloeien.
Net zoals Hellas, bestaat het Mayagebied uit onafhankelijke stadsstaten die intensief contact houden maar eveneens regelmatig met elkaar in conflict liggen. In deze periode groeit Tikal uit tot één van de machtigste onafhankelijk geregeerde stadsstaten. Andere machtige stadsstaten uit deze periode zijn Copàn, Calakmul en Palenque. Deze periode wordt eveneens gekenmerkt door hoogtepunten van astronomische, wiskundige en architecturale verwezenlijkingen.
Rond 800 n. C. verandert de situatie echter drastisch. De Maya’s kampen met grote droogte en de steden worden steeds groter, wat leidt naar meer conflicten onder elkaar. Nu gunnen ze elkaar helemaal niets meer. Er wordt voortdurend gepingpongd tussen beleg en oorlog. De bevolking blijft echter groeien en de natuur werkt niet mee. De droogte blijft aanhouden en de velden geraken uitgeput. Dit houdt in dat geen voldoende voedsel is voor de blijvend groeiende bevolking. Zelfs de handelscontacten die snel en grotesk worden aangehaald met Midden-Mexico verbeteren de toestand niet.
Het verval steekt de kop uit. In de periode van 800 tot 830 n. C. komen de belangrijke centra van het centrale Mayarijk ten val. De droogte lijkt de doodslag te zijn geweest. Cultureel verval en leegloop van het centrale Mayagebied vormen het einde van de klassieke periode.
Postklassieke periode (900 n. C. – 1519 n. C. )
De overgang van de klassieke naar de postklassieke periode wordt gekenmerkt door het verlaten van talrijke belangrijke centra rond het einde van de 9de eeuw en bovendien door het “verval” van de Maya’s. De postklassieke periode kent zijn einde bij de invasie van de Spanjaarden.
Vroeg (ca. 900 n. C. – ca. 1200 n. C.)
De bevolking in het centrale gebied kampt met grote voedseltekorten en migreert daarom naar het noorden en het zuiden. Twee nieuwe steden, Chichén Itzá en Uxmal, beleven hun hoogtepunt. Het merendeel van de wegtrekkende bevolking vestigt zich in Chichén Itzá en neemt de cultuur met zich mee. Hierdoor herkennen we in Chichén Itzá verschillende stijlen uit andere gebieden.
Chichén Itzá houdt in deze periode eveneens nauwe contacten met Midden-Mexico en meer bepaald met de Tolteken10. In de bouwkunst herkent men tevens sterk de invloed van de Centraal-Mexicaanse Tolteken. Voor deze nieuwe architectuur haalt men inspiratie uit de Tolteekse stad Tula. Het is vandaar, dat deze periode ook gekend gaat onder de naam, de Maya-Tolteekse periode. De Tolteken mengen zich onder de Maya’s en laten hun invloed op de Mayabeschaving doorsijpelen.
Midden (ca. 1200 n. C. – 1450 n. C.)
De overgang van vroeg- naar midden-postklassiek kenmerkt het leeglopen van de machtige stadstaat Chichén Itzá. Nu is het de beurt aan de stadstaat Mayapán om te bloeien. Tijdens deze periode zorgen eveneens de K’iche’-Maya’s in het Guatemalteekse hoogland voor een overheersing en machtige beïnvloeding op een groot aantal volkeren.
Laat (ca. 1450 n. C. – ca. 1519 n. C.)
De laat-postklassieke periode, is de periode vlak voor de Spaanse invasie. Deze periode wordt gekenmerkt door het begin van verval. Op het schiereiland Yucatán valt de stadstaat Mayapán uiteen in verschillende kleinere rivaliserende stadstaten. Aan het begin van de zestiende eeuw, tijdens de koloniale perioden, sluiten veel van deze stadstaten verbonden met de Spanjaarden om elkaar te kunnen verslaan, onwetende dat de Spanjaarden uiteindelijk alle Mayastadstaten zullen overheersen.
Koloniale en postkoloniale periode
De koloniale periode begint wanneer de Spanjaarden in 1519 Mexico binnenvallen. Rond 1546 zijn de meeste noordelijke Mayacentra veroverd. ‘Tayasal’, gelegen in het Petén-Itzameer, is de enige stadstaad die zich nog weet te verzetten. Ruim 150 jaar na de Spaanse invasie, blijft een eigen dynastie aan het hoofd van de stad staan. In 1697 weten Spaanse soldaten het stadje dan toch te veroveren. Met zwaar geschut halen zij de bovenhand.
Tijdens de achttiende eeuw is het Mayagebied een onderdeel van het Nieuw-Spanje. Wat ervoor zorgt dat de Maya’s begin negentiende eeuw meestrijden voor de Mexicaanse onafhankelijkheid. In 1810 verkrijgt Mexico de onafhankelijkheid.
In de tweede helft van de negentiende eeuw proberen de Maya’s zich los te trekken van Mexico en gaan in Yucatán de strijd aan met de Mexicaanse overheid. Ze slagen erin om het hele Yucateekse schiereiland te veroveren tijdens de befaamde Kastenoorlog van 1847 tot 1901. De Mexicaanse overheid neemt echter wraak en weet de opstand te onderdrukken door zeer gewelddadige ingrepen.
De Maya’s hebben het ondanks alle gruwelijkheden, zoals de militaire verovering, de slavernij, de komst van besmettelijke ziekten, de gedwongen bekering, toch overleefd en vooral hun cultuur tot op de dag vandaag weten te bewaren. Helaas bepalen gewelddadige onderdrukking en minachting voor hun cultuur nog steeds de houding ten aanzien van de Maya’s. Tegenwoordig accepteren ze al het paternalisme en alle betuttelingen niet meer. Ze stellen zich sterker op in allerlei Maya-bewegingen. Op deze manier proberen ze die welverdiende politieke rechten en vooral culturele vrijheid te verkrijgen. De geschiedenis zal uiteindelijk uitwijzen of dit volk zich volledig terug kan emanciperen en nieuwe bloeiperiodes zal kennen.
Chronologische vergelijking met de wereldgeschiedenis
| Wereldgeschiedenis | Bij de Maya’s | |
| 200 Het Romeinse Rijk heerst over het middellandse zeegebied. | 200 Ontwikkeling van de klassieke Mayacultuur. | |
| 395 Verdeling van het Romeinse Rijk in het West-Romeinse Rijk en het Oost-Romeinse Rijk. Het begin van de invasies van de barbaren. 476 Einde van het Oost-Romeinse Rijk. |
431 Begin van de dynastie van Palenque. | |
| 500-750 Dynastie Merovingen 732 Slag van Poitiers. Karel Martel verslaat de Arabieren in Poitiers. 800 Karel de Grote: keizer van het Westen. Dynastie Karolingen. |
600-800 Hoogtepunt van de Mayabeschavingen in Tikal, Copán, Palenque. | |
| 962 Oprichting van het Heilig Roomse Rijk. | 900 Ondergang van de beschavingen in de zuidelijke vlaktes, voor ongekende redenen. Het verlaten van talrijke steden. droogte? | |
| 987 Troonsbestijging van de dynastie het Huis van Capet in Frankrijk. 1000 Het begin van de middeleeuwen in Europa. 1028Begin van de Reconquista van het katholicisme in Spanje.1066 Noormannen veroveren Engeland |
980 De Tolteken installeren zich in Yutacán en fusioneren met de Mayabeschaving. 987 Begin van de Postklassieke periode in Chichén Itzá. Renaissance van de Maya’s in Uxmal. 1000 Concentratie van activiteiten in Yucatán. |
|
| 12000pkomst Mongoolse rijk1096-1270De kruistochten.1271-1295 Marco Polo’s reizen naar China. | 1200 Oprichting van een nieuwe hoofdstad, Mayapán. 1250 Het verlaten van Chichén Itzá. De Maya’s in Mexico. |
|
| 1326 Begin van de bloei van het Ottomaanse Rijk. 1328 Dynastie het Huis Valois in Frankrijk. 1378 Westers Schisma. |
||
| 1347-1353Pestepidemie teistert Europa.1337-1453 Honderdjarige Oorlog tussen Engeland en Frankrijk. 1453Einde van het Byzantium.1455-1485 Rozenoorlogen in Engeland. |
1441 Einde van de hegemonie van Mayapán. Ondergang van de Maya’s. 1482 Epidemie van de Gele koorts: talrijke doden. |
|
| 1492De slag van Granada. Einde van de Reconquista. Ontdekking van Amerika door Columbus. Einde van de middeleeuwen.1500 Begin van de slaventransporten 1515Troonsbestijging van Frans I van Frankrijk. Begin van de Renaissance.1521 Spanjaarden veroveren het Azteekse rijk. 1519-1555Heerschappij van Karel V van het Heilig Roomse Rijk.1607Eerste Engelse kolonisten vestigen zich in Amerika1642-1646 Engelse burgeroorlog 1664 Nieuw Amsterdam wordt door de Engelsen omgedoopt in New York. |
1502 Eerste ontmoeting van Christoffel Columbus met de Maya’s in Guayana (Honduras). 1517-1541 Verovering van Guatemala en Yutacan door de Spanjaarden. 1546 Uiterste opstand tegen de Spanjaarden. Einde van het verzet van Maya’s in Yutacan. |
Bronnen
Internet (http://www.edelo.net/mexique/antique.htm)
GRUBE N., de goddelijke koningen van het regenwoud, p. 14-16
BOOT E., VAN BROEKHOVEN L. , BERGER M., Maya 2012 Mysterie, geloof en wetenschap, p. 11-13
BENEDICT G., De Maya voorspellingen 2012, p. 12-17
BENEDICT G., De Maya voorspellingen 2012, p. 14
Figuur 1: Internet (http://www.bertsgeschiedenissite.nl/bronstijd/eeuw13/olmeken.html)
Figuur 2: Internet (http://www.guidetobelize.info/de/maya/belize-maya-karten-verzeichnis-guide.shtml)
Chronologische vergelijking: Chronologie Maya’s: Internet, (http://www.edelo.net/mexique/ant_chrono.htm)
De Maya's 